VAN GÖLÜ’NÜN GEÇ KUVATERNER TEKTONO-STRATİGRAFİK EVRİMİ

Van Golu cevresindeki taracalarin pek cogu, Van Golu Havzasi’nin cok daha uzun donemli jeolojik gecmisine nazaran daha kisa bir donemi yansitir. Bunlarin depolanmasi, gunumuzden onceki son 125 bin yil sirasinda gerceklesmistir. Bu cokeller aluvyal yelpaze/orgulu akarsu, kumsal, Gilbert-tipi delta, kiyiyakini ve kiyiotesi gibi genis bir yelpazede yer alan bir dizi sig golsel ve gol cevresi ortamlarinda birikmislerdir. Bunlarin litofasiyeslerinin cesitliligi, depolanma kosullarindaki iklimsel ve tektonik denetimlerin kanitlarini olusturur. Su toplama havzasindaki yuksek rolyefli alanlar, bunlarin depolanmalari sirasinda, golun kiyisal alanlarina bol miktarda kirintili materyal saglamis ve bu nedenle bolgede baskin olarak karasal kirintili cokeller gorulmesine sebep olmustur. Kaba kirintili sedimanlarin yaygin olarak Gilbert-tipi deltalarin olustugu buyuk akarsularin agizlarinda gerceklesmistir. Akarsu-denetimli golsel deltalar, gol seviyesinin yukselmesi sirasinda olusmustur. Gol havzasinin dogu kenarinda goreceli olarak daha yaygin ve kalin gozlenen bu cokeller, bati ruzgârlarinin etkisinden korunmus dusuk-enerjili kiyi ortaminin varligina isaret eder. Bununla beraber, deltalari cevreleyen ayni gol kenarinin bazi alanlarinda, dalgalar ve firtina-kokenli kiyiboyu akintilari tarafindan tasinan sedimanlar ile beslenen kumsallar olusmustur. Kiyiyakini fasiyesinde gorulen kaba-taneli kirintili malzeme, Paleo-Van Golu’nun kiyilarinin buyuk olasilikla firtinalar ve firtina kokenli akintilarin varligina maruz kaldigini gosterir. Ancak, golun yuksek kiyi cizgisi zamanlarinda kiyiyakini cokellerinde dereceli tabakalanma ve taban yapilari gibi turbiditdepolanmasina iliskin herhangi bir kanit bulunmamasi, turbiditakintilarinin gol kenari boyunca sediman tasinmasinda onemli bir etken olamadigi gostermektedir. Golun kiyiotesi yanal olarak devamli, ince tabakalanmali varvli ve bazi kesimlerinde gocme ve konvulut tabakalari gibi hidroplastik bozulma yapilari da iceren ince-taneli kumtaslari ve camurtaslarinin cokeldigi durgun bir su kutlesi ortamiydi. Van Golu cevresindeki taraca cokellerinin yaslarinin yeterince bilinmemesi, bu taracalar arasinda tam anlamiyla bir denestirme yapilamasini engeller. Ancak incelenen taraca istiflerinde buyuk-olcekli dongulerin gorulmemesi, her bir taracanin daha yuksek gol seviyesi degisimlerine bagli olarak meydana geldigine ve bu olayi da bir regresyonun takip ettigine isaret eder. Elde edilen yas verileri 1760 m (odsy) yuksekligine kadar cikan yuksek gol seviyelerinin son buzullasma arasi (MIS 5; 123-71 bin yil (GO)) ile bunu takip eden 26-24 bin yil (GO), 22-21 bin yil (GO) ve 10-6 bin yil (GO) arasinda olustugunu gostermektedir. Taracalarin yukselmeye ters orantili olarak genclesmeleri, gol seviyesinin zamanla giderek alcaldigina veya zamanla katlanmis olarak artan yukselmenin etkisi- ne veya her ikisine birden bagli olduguna isaret eder. Gol seviyesi degisimleri olasilikla iklimsel, volkanik ve tektonik sureclerin birlikte islemesinin bir sonucu olarak gerceklesmistir. Golun hidrolojik olarak bir kapali havza oldugu goz onunde bulundurulacak olunursa, iklim olasilikla digerlerinden daha etkin bir rol oynamistir. En genc taraca seviyesinin yasi 6 by (GO) olmasindan dolayi, havzadaki iklim belki de goreli olarak daha kurak ve evaporatif bir karakterdeydi. Golun gunumuzden onceki son 600 bin yillik butun gecmisi sirasinda, bu alanin jeolojisi Turkiye’nin aktif egim- ve dogrultu-atimli neotektonik rejimi etkisiyle sekillenirken, golun kiyiotesinde karakteristik gocme yapilari, konvulut tabakalanma ve cogunlukla da Nemrut Volkani’na bagli patlama urunleri olusmustur.